HIỆN TRẠNG VÀ TÁC ĐỘNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ DỊCH TỄ ĐẾN BỆNH KHẢM LÁ SẮN (Begomovirus stanleyi) TẠI VIỆT NAM

Ngày nhận bài: 23-04-2025

Ngày duyệt đăng: 14-08-2025

Ngày xuất bản: 28-08-2025

DOI: https://doi.org/10.31817/tckhnnvn.2025.23.8.02

Lượt xem

4

Download

1

Cách trích dẫn:

Chiến, T., Hương, L., Anh, N., Trang, N., Hoạt, T., & Cường, H. (2025). HIỆN TRẠNG VÀ TÁC ĐỘNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ DỊCH TỄ ĐẾN BỆNH KHẢM LÁ SẮN (Begomovirus stanleyi) TẠI VIỆT NAM. Tạp Chí Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, 23(8), 1003–1015. https://doi.org/10.31817/tckhnnvn.2025.23.8.02

HIỆN TRẠNG VÀ TÁC ĐỘNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ DỊCH TỄ ĐẾN BỆNH KHẢM LÁ SẮN (Begomovirus stanleyi) TẠI VIỆT NAM

Trần Văn Chiến 1, 2 , Lê Thị Lan Hương 3 , Nguyễn Hoàng Trung Anh 3 , Nguyễn Minh Trang 3 , Trịnh Xuân Hoạt 4 , Hà Viết Cường (*) 1

  • Tác giả liên hệ: [email protected]
  • 1 Khoa Nông học, Học viện Nông nghiệp Việt Nam
  • 2 Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu I, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật
  • 3 Trung tâm Kiểm dịch Thực vật Sau nhập khẩu I, Cục Bảo vệ Thực vật
  • 4 Viện Bảo vệ Thực vật

    • Từ khóa

    Bệnh khảm lá sắn, Begomovirus stanleyi, Bemisia tabaci, điều tra dịch tễ, định danh phân tử

    Tóm tắt


    Bệnh khảm lá là bệnh nguy hiểm nhất trên sắn ở khắp thế giới, do ít nhất 11 virus thuộc chi Begomovirus gây ra. Tại Việt Nam, bệnh khảm lá sắn được ghi nhận lần đầu tiên tại Tây Ninh năm 2017 và nhanh chóng lây lan khắp cả nước. Mục tiêu của nghiên cứu này nhằm đánh giá hiện trạng bệnh khảm lá tại các vùng trồng sắn trọng điểm, xác định được yếu tố dịch tễ ảnh hưởng đến bệnh và khẳng định nguyên nhân gây bệnh. Điều tra đồng ruộng trong năm 2022 cho thấy, bệnh khảm lá xuất hiện tại 10/12 tỉnh điều tra với mức độ phổ biến bệnh trung bình 70,4%. Tỷ lệ bệnh (TLB), chỉ số bệnh (CSB) và mật độ bọ phấn (Bemisia tabaci) trưởng thành trung bình lần lượt là 75,4%; 2,80 và 2,51 con/cây. Phân tích thống kê cho thấy (i) giống sắn có ảnh hưởng đến TLB, CSB và mật độ bọ phấn, (ii) tuổi cây cũng ảnh hưởng đến CSB, (iii) cây trồng từ hom nhiễm có CSB cao hơn cây bị nhiễm bằng bọ phấn, (iv) mật độ bọ phấn trưởng thành ảnh hưởng nhẹ đến TLB nhưng không ảnh hưởng đến CSB. Kết quả kiểm tra 507 mẫu lá sắn thu thập bằng PCR và phân tích trình tự 15 mẫu virus đã khẳng định virus khảm lá sắn Sri Lanka (Begomovirus stanleyi) là virus duy nhất gây bệnh khảm lá sắn tại Việt Nam cho đến thời điểm điều tra.

    Tài liệu tham khảo

    Amoakon W.J., Combala M., Pita J.S., Mutuku J.M., N'zué B., Otron D.H., Yéo E.F., Kouassi N.K. & Sié R. (2023). Phenotypic screening and molecular characterization of cassava mosaic disease resistance in Côte d'Ivoire cassava germplasm. Frontiers in Sustainable Food Systems. 6: 1052437.

    Bisimwa E., Walangululu J. & Bragard C. (2015). Cassava Mosaic Disease Yield Loss Assessment under Various Altitude Agro-ecosystems in the Sud-Kivu Region, Democratic Republic of Congo. Tropicultura. 33(2): 101-110.

    Colvin J., Omongo C., Govindappa M., Stevenson P.C., Maruthi M., Gibson G., Seal S. & Muniyappa V. (2006). Host‐plant viral infection effects on arthropod‐vector population growth, development and behaviour: management and epidemiological implications. Advances in virus research. 67: 419-452.

    Dutt N., Briddon R. & Dasgupta I. (2005). Identification of a second begomovirus, Sri Lankan cassava mosaic virus, causing cassava mosaic disease in India. Archives of Virology. 150: 2101-2108.

    Đỗ Hương (2022). Để phát triển hơn nữa giá trị của sắn. Truy cập từ https://baochinhphu.vn/de-phat-trien-hon-nua-gia-tri-cua-san-1022204081632194 76.htm. ngày 22/10/2024

    FAOSTAT (2021). FAOSTAT statistical database. Retrieved from https://www.fao.org/faostat/en/ #data/QCL. on Oct 20, 2024.

    Hahn S., Terry E. & Leuschner K. (1980). Breeding cassava for resistance to cassava mosaic disease. Euphytica. 29: 673-683.

    Hareesh P.S., Resmi T.R., Sheela M.N. & Makeshkumar T. (2023). Cassava mosaic disease in South and Southeast Asia: current status and prospects. Frontiers in Sustainable Food Systems. 7: 1086660.

    Houngue J.A., Houédjissin S.S., Ahanhanzo C., Pita J.S., Houndénoukon M.S.E. & Zandjanakou-Tachin M. (2022). Cassava mosaic disease (CMD) in Benin: Incidence, severity and its whitefly abundance from field surveys in 2020. Crop Protection. 158: 106007.

    Legg J.P. (2010). Epidemiology of a whitefly-transmitted cassava mosaic geminivirus pandemic in Africa. Bemisia: Bionomics and management of a global pest. pp. 233-257.

    Legg J.P., Kumar P.L., Makeshkumar T., Tripathi L., Ferguson M., Kanju E., Ntawuruhunga P. & Cuellar W. (2015). Cassava virus diseases: biology, epidemiology, and management. Trong: Advances in virus research. Elsevier. pp. 85-142.

    Leiva A.M., Lopez D., Dominguez V. & Cuellar W. (2023). Genetic diversity of Sri Lankan Cassava Mosaic virus (SLCMV) in Southeast Asia-preliminary analysis. CGIAR.

    Minato N., Sok S., Chen S., Delaquis E., Phirun I., Le V.X., Burra D.D., Newby J.C., Wyckhuys K.A. & De Haan S. (2019). Surveillance for Sri Lankan cassava mosaic virus (SLCMV) in Cambodia and Vietnam one year after its initial detection in a single plantation in 2015. Plos one. 14(2): e0212780.

    Muengula-Manyi M., Nkongolo K.K., Bragard C., Tshilenge-Djim P., Winter S. & Kalonji-Mbuyi A. (2012). Incidence, severity and gravity of cassava mosaic disease in savannah agro-ecological region of DR-Congo: analysis of agro-environmental factors. American Journal of Plant Sciences. 3(4): 512-519.

    Nguyen N.C., Baba T., Nomura H. & Ito K. (2021). The Current Status of Cassava Producers and Healthy Cassava Seed Production and Distribution Trial in Vietnam. Environmental and Rural Development. 12-2: 215-222.

    Okelola T.A., Asala S.W., Oyerinde A.A. & Folarin O.O. (2021). Incidence and distribution of African Cassava Mosaic Virus in the Guinea Savannah Vegetation zone of Nigeria. Journal of Plant Science. 9: 1-8.

    Saokham K., Hemniam N., Roekwan S., Hunsawattanakul S., Thawinampan J. & Siriwan W. (2021). Survey and molecular detection of Sri Lankan cassava mosaic virus in Thailand. PloS one. 16(10): e0252846.

    Saunders K., Salim N., Mali V.R., Malathi V.G., Briddon R., Markham P.G. & Stanley J. (2002). Characterisation of Sri Lankan cassava mosaic virus and Indian cassava mosaic virus: evidence for acquisition of a DNA B component by a monopartite begomovirus. Virology. 293(1): 63-74.

    Shirima R.R., Wosula E.N., Hamza A.A., Mohammed N.A., Mouigni H., Nouhou S., Mchinda N.M., Ceasar G., Amour M. & Njukwe E. (2022). Epidemiological Analysis of Cassava Mosaic and Brown Streak Diseases, and Bemisia tabaci in the Comoros Islands. Viruses. 14(10): 2165.

    Siriwan W., Jimenez J., Hemniam N., Saokham K., Lopez-Alvarez D., Leiva A.M., Martinez A., Mwanzia L., Lopez-Lavalle L.A.B. & Cuellar W.J. (2020). Surveillance and diagnostics of the emergent Sri Lankan cassava mosaic virus (Fam. Geminiviridae) in Southeast Asia. Virus research. 285: 197959.

    Soro M., Tiendrébéogo F., Pita J.S., Traoré E.T., Somé K., Tibiri E.B., Néya J.B., Mutuku J.M., Simporé J. & Koné D. (2021). Epidemiological assessment of cassava mosaic disease in Burkina Faso. Plant Pathology. 70(9): 2207-2216.

    Sseruwagi P., Sserubombwe W., Legg J.P., Ndunguru J. & Thresh J. (2004). Methods of surveying the incidence and severity of cassava mosaic disease and whitefly vector populations on cassava in Africa: a review. Virus research. 100(1): 129-142.

    Tamura K., Stecher G. & Kumar S. (2021). MEGA11: molecular evolutionary genetics analysis version 11. Molecular biology and evolution. 38(7): 3022-3027.

    Thresh J., Fargette D. & Otim-Nape G.W. (1994). Effects of African cassava mosaic geminivirus on the yield of cassava. TROPICAL SCIENCE-LONDON. 34: 26-26.

    Torkpo S., Gafni Y., Danquah E. & Offei S. (2018). Incidence and severity of cassava mosaic disease in farmer’s fields in Ghana. Ghana Journal of Agricultural Science. 53: 61-71.

    Trần Văn Chiến, Nguyễn Thị Khánh Huyền, Lê Thị Lan Hương, Trịnh Xuân Hoạt & Hà Viết Cường (2023). Cây cọc rào (Jatropha curcas) là ký chủ tự nhiên của virus khảm lá sắn Sri Lanka (Sri Lankan cassava mosaic virus) tại Việt Nam. Hội thảo Quốc gia Bệnh hại thực vật Việt Nam lần thứ 22. tr. 32-44.

    Trịnh Xuân Hoạt, Ngô Quang Huy, Nguyễn Mạnh Hùng & Lê Thị Hằng (2021). Một số kết quả nghiên cứu về giải pháp sử dụng hom giống trong phòng chống bệnh khảm lá sắn tại Việt Nam. Tạp chí Bảo vệ thực vật. 3: 44-52.

    Uke A., Hoat T.X., Quan M., Liem N., Ugaki M. & Natsuaki K.T. (2018). First report of Sri Lankan cassava mosaic virus infecting cassava in Vietnam. Plant Disease. 102(12): 2669.

    Uke A., Khin S., Kitaura K., Ugaki M. & Natsuaki K.T. (2019). Combination of an image-posting system and molecular diagnosis for detecting Sri Lankan cassava mosaic virus. Tropical Plant Pathology. 44: 238-243.

    Uke A., Tokunaga H., Utsumi Y., Vu N.A., Nhan P.T., Srean P., Hy N.H., Ham L.H., Lopez-Lavalle L.A.B. & Ishitani M. (2022). Cassava mosaic disease and its management in Southeast Asia. Plant Molecular Biology. 109(3): 301-311.

    Wang H.-L., Cui X.-Y., Wang X.-W., Liu S., Zhang Z. & Zhou X. (2016). First report of Sri Lankan cassava mosaic virus infecting cassava in Cambodia. Plant Disease. 100(5): 1029-1029.