Tập 23 Số 10 (2025): Tạp chí Khoa học Nông nghiệp Việt Nam

Tôm càng sông (Macrobrachium nipponense, de Haan 1849) là loài giáp xác nước ngọt, có giá trị kinh tế cao và có tiềm năng phát triển. Năng suất sinh sản nhân tạo phụ thuộc rất lớn vào sự nuôi vỗ tôm bố mẹ cũng như phương pháp ấp trứng. Nghiên cứu này nhằm xác định mật độ nuôi vỗ và phương pháp ấp trứng phù hợp trong sản xuất giống tôm càng sông. Trong thí nghiệm này, tôm càng sông bố mẹ được nuôi vỗ ở các mật độ 50; 100 và 150 con/m2 trong bể bằng thức ăn công nghiệp nuôi tôm thẻ chân trắng, có hàm lượng protein 40% và lipid 7%. Kết quả cho thấy, ở mật độ nuôi vỗ 50 con/m2 có tỷ lệ sống (71,0%) và tỷ lệ thành thục (79,1%) cao hơn có ý nghĩa (P <0,05) so với nuôi ở mật độ 100 và 150 con/m2. Trong quá trình nuôi vỗ tôm thành thục đẻ trứng, tôm cái đang ôm trứng ở ngày thứ 9-10 được lựa chọn để thử nghiệm phương pháp ấp trứng bao gồm ấp tự nhiên (tôm cái ôm trứng) và ấp nhân tạo (tách trứng ra khỏi tôm cái để ấp). Sau 9 ngày theo dõi kết quả cho thấy ở nhiệt độ từ 24,5 đến 26,5°C phương pháp ấp tự nhiên có tỷ lệ nở (80,4%) cao hơn so với ấp nhân tạo (71,8%). Tuy nhiên, ấp nhân tạo lại có ưu điểm trong việc kiểm soát môi trường và phù hợp với sản xuất quy mô lớn.

Nghiên cứu nhằm đánh giá ảnh hưởng của hai chế phẩm vi sinh (Bacillus spp.; Biofloc02 và ProbioAqua) và hóa chất benzalkonium chloride đến sự sinh trưởng của vi tảo lục và vi khuẩn lam trong điều kiện phòng thí nghiệm và thực địa. Kết quả cho thấy cả ba nghiệm thức xử lý đều làm giảm mật độ tảo lục Chlorella vulgaris, trong đó benzalkonium chloride gây suy giảm nhanh từ ngày thứ tư, còn hai chế phẩm vi sinh ảnh hưởng nhẹ hơn do cạnh tranh dinh dưỡng. Với Arthrospira platensis, cả ba nghiệm thức đều gây ức chế, trong đó benzalkonium chloride làm tảo chết hoàn toàn sau 4 ngày. Các kết quả về mật độ ngành tảo lục và vi khuẩn lam ngoài ao cá giống nước ngọt cũng cho xu hướng tương tự. Mật độ tảo trong ao không tăng sau 7 ngày thử nghiệm. Kết quả nghiên cứu góp phần cung cấp thông tin thực nghiệm về hiệu quả và mức độ ảnh hưởng của các sản phẩm xử lý tảo được sử dụng phổ biến trong nuôi trồng thủy sản nước ngọt, làm cơ sở lựa chọn phương pháp phù hợp theo mục tiêu quản lý ao nuôi.

Nghiên cứu này nhằm khảo sát quy trình sản xuất xúc xích tôm hun khói từ tôm thẻ chân trắng, một nguồn nguyên liệu dồi dào tại Việt Nam. Mục tiêu là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, bao gồm tỷ lệ nguyên liệu, hàm lượng phụ gia, thời gian xay và hun khói. Thí nghiệm được thực hiện trong điều kiện phòng thí nghiệm, sử dụng phương pháp đánh giá cảm quan và đo lực cắt ngang. Kết quả cho phép đề xuất quy trình sản xuất xúc xích tôm hun khói với công thức là tỷ lệ nguyên liệu chính thịt lợn/thịt tôm/mỡ là 25:60:15, bổ sung 5% tinh bột biến tính (TBBT), 2% bột lòng trắng trứng (BLTT) và 0,4% sodium tripolyphosphate (STPP). Thời gian quết 5 phút và hun khói bằng dăm gỗ chanh ở 90-100C trong 120 phút mang lại sản phẩm có lực cắt và điểm cảm quan tốt nhất. Thành phẩm đạt điểm cảm quan 18,4/20 với lực cắt ngang đạt 11,5 ± 0,2N, được đánh giá là tốt theo TCVN 3215-79. Nghiên cứu này góp phần nâng cao giá trị của tôm phục vụ sản xuất sản phẩm thực phẩm tiện lợi.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá ảnh hưởng của một số yếu tố môi trường lên sự phát triển của vi khuẩn Streptococcus iniae gây bệnh trên cá chim vây vàng (Trachinotus spp.) trong điều kiện in vitro. Mẫu cá chim vây vàng (n = 54) thu tại Quảng Ninh, Hải Phòng, Ninh Bình bị lồi mắt, xuất huyết được sử dụng để phân lập vi khuẩn, sau đó định danh bằng hình thái, đặc tính sinh hóa, kỹ thuật PCR và gây nhiễm thực nghiệm. Chủng S. iniae đại diện của mỗi tỉnh được sử dụng để đánh giá ảnh hưởng của nhiệt độ, pH, độ mặn lên sự phát triển của chúng. Tổng 09 chủng S. iniae được phân lập và định danh thành công. Kết quả đánh giá ảnh hưởng của nhiệt độ, pH và độ mặn sau 36 giờ nuôi cấy của 03 chủng vi khuẩn S. iniae đại diện cho thấy chúng có thể phát triển ở nhiệt độ 15-45°C, nhiệt độ tối ưu là 25-40°C. Vi khuẩn phát triển tốt ở khoảng pH 6-8, tối ưu ở pH trung tính (pH = 7). Vi khuẩn S. iniae tồn tại và phát triển được ở độ mặn 0-60‰, tuy nhiên khả năng phát triển của chúng có xu hướng giảm dần khi tăng dần độ mặn. Kết quả nghiên cứu cung cấp thông tin và cơ sở khoa học để xây dựng giải pháp phòng bệnh do vi khuẩn S. iniae trên cá chim vây vàng.

Thí nghiệm nhằm xác định ảnh hưởng của những yếu tố này đến tỷ lệ sống và thời gian biến thái từ ấu trùng megalopa đến cà ra giống. Ấu trùng cà ra, giai đoạn megalopa, được lấy từ các bể sản xuất giống nhân tạo của Trung tâm Quốc gia giống Hải sản miền Bắc (thuộc Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản 1) bố trí vào 3 thí nghiệm độc lập: nhiệt độ; độ mặn và mật độ ương. Thí nghiệm nhiệt độ với các mức 18; 20; 22; 24C và đối chứng (khoảng 20-22C). Tỷ lệ sống có xu hướng tăng, thời gian biến thái rút ngắn khi nhiệt độ nước tăng từ 18; 20 đến 22C, tương ứng 22,0; 28,0; 34,1% và 299,8; 237,3; 196,2 giờ. Về độ mặn, thí nghiệm được bố trí ở các mức 0; 5; 10; 15‰ và đối chứng (khoảng 22‰), kết quả cho thấy ở độ mặn 5‰ có tỷ lệ sống 36,0% cao hơn hẳn các độ mặn khác. Khi tăng độ mặn nước ương thì thời gian biến thái kéo dài, tương ứng 163,5; 172,6; 194,3; 211,5 và 230,2 giờ. Thí nghiệm mật độ ương với các mức 5; 10; 20 và 30 megalopa/lít cho thấy mật độ ương có ảnh hưởng rất lớn đến tỷ lệ sống và thời gian biến thái từ megalopa lên cà ra giống. Tỷ lệ sống giảm rõ rệt và thời gian biến thái có xu hướng kéo dài khi tăng mật độ ương.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá một số đặc điểm sinh học của cá trác ngắn ở vùng biển Trung bộ, Việt Nam. Đặc điểm sinh học của cá trác ngắn được phân tích dựa trên số liệu sinh học nghề cá thực hiện từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2019 với 1.798 cá thể được thu tại các bến cá vùng biển Trung bộ. Kết quả nghiên cứu cho thấy chiều dài cá bắt gặp trong sản lượng khai thác dao động trong khoảng từ 70 đến 273mm với chiều dài khai thác trung bình đạt 137,9 ± 0,97mm. Hồi quy chiều dài theo khối lượng được mô tả theo hàm: Wchung = (7,41e – 5) × TL(2,69) với R2 = 0,98. Hàm sinh trưởng von Bertalanffy của cá trác ngắn có dạng: TLt = 294 × (1 – e-0,97 × (t-1,058)). Hệ số chết chung (Z) là 2,93, hệ số chết do khai thác (F) là 1,99, hệ số chết tự nhiên (M) là 0,94, hệ số khai thác (E) là 0,68. Trong quần thể cá trác ngắn, giới cái chiếm tỷ lệ trội hơn giới đực, với tỷ lệ đực/cái là 0,75/1. Mùa vụ sinh sản cá trác ngắn diễn ra trong khoảng tháng 7-10 với đỉnh sinh sản ở tháng 8 và tháng 9. Chiều dài tham gia sinh sản lần đầu đạt 190,9mm. Các kết quả nghiên cứu cho thấy, quần thể cá trác ngắn đang bị khai thác quá mức tại vùng biển Trung bộ, Việt Nam.

Nghiên cứu đặc điểm sinh học sinh sản của cá nheo sông Silurus asotus Linnaeus, 1758 được thực hiện từ tháng 05/2024 đến tháng 05/2025 làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng quy trình sản xuất giống và bảo tồn, phát triển nguồn gen loài cá này. Mẫu cá nheo sông được thu theo từng tháng tại hồ thủy điện Hòa Bình, sau đó được chuyển về Trung tâm Quốc gia Giống thủy sản nước ngọt miền Bắc để phân tích các chỉ tiêu về độ béo, hệ số thành thục, sức sinh sản và các giai đoạn phát triển của tuyến sinh dục. Kết quả cho thấy hệ số điều kiện (CF) của cá cái dao động từ 0,0077-0,0242, của cá đực từ 0,0035-0,0134, cao nhất vào tháng 5, thấp nhất vào tháng 12. Độ béo Fulton và độ béo Clark của cá cái đạt cao nhất trong tháng 12 (Fulton: 1,24%, Clark: 0,95%), thấp nhất trong tháng 6 (Fulton: 0,38%, Clark: 0,28%), trong khi hệ số thành thục (GSI) cao nhất vào tháng 6 (cá cái: 17,2%, cá đực: 3,5%) và về 0% vào tháng 11 và tháng 12. Sức sinh sản tương đối trung bình đạt 71.040 trứng/kg cá cái; sức sinh sản tuyệt đối trung bình đạt 157.758 ± 14.224 trứng/cá cái. Nghiên cứu khẳng định kích cỡ cá cái 3,5-4,5kg và cá đực 2,0-2,5kg thích hợp nhất cho sinh sản nhân tạo và tập trung chủ yếu vào tháng 5-8 trong năm.

Nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm sinh học của cá dìa rãnh ở vùng biển phía Bắc tỉnh Quảng Trị, Việt Nam. Số liệu được sử dụng phân tích, đánh giá theo chuỗi 12 tháng, năm 2024 với tổng số mẫu đã thu thập 1.544 cá thể, tại các cảng/bến cá. Kết quả phân tích cho thấy kích thước chiều dài cá dao động từ 61-192mm, trung bình đạt 138,8 ± 0,66mm. Mối tương quan giữa chiều dài - khối lượng được biểu diễn bằng phương trình W = (2,06 × 10-5) × FL(2,91925), hệ số tương quan R = 0,97. Phương trình tăng trưởng von Bertalanffy của quần thể được xác định là FLt = 210 × (1 – e-0,7 × (t – 0,8705)). Hệ số chết tổng (Z) đạt 3,17, trong đó chết do khai thác (F) là 2,35 và chết tự nhiên (M) là 0,82. Chỉ số khai thác (E) được tính là 0,74, phản ánh áp lực khai thác ở mức cao. Trong tự nhiên, cá dìa rãnh có giới tính đực chiếm ưu thế hơn so với giới tính cái (tỷ lệ 1,5:1). Cá dìa rãnh có mùa sinh sản tập trung chính vào tháng 3-6, cao nhất tháng 3. Kích thước thành thục lần đầu Lm50 là 151,4mm. Nguồn lợi cá dìa rãnh đang bị khai thác vượt mức cho phép, vì vậy cần có thêm các nghiên cứu chuyên sâu để chuyển đổi loài này thành đối tượng nuôi biển trong tương lai, nhằm phát triển bền vững nguồn lợi ngoài tự nhiên.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm phân lập và sàng lọc các chủng lợi khuẩn Bacillus spp. từ nước và bùn đáy ao nuôi Artemia. Phương pháp nghiên cứu bao gồm thu mẫu, phân lập, nhận dạng, sàng lọc sơ bộ và đánh giá các dòng Bacillus có khả năng sinh enzyme ngoại bào, định danh chủng vi khuẩn và đánh giá độ an toàn trên Artemia. Kết quả đã phân lập được 78 chủng vi khuẩn với các đặc điểm nhận dạng tương đồng với giống Bacillus theo hệ thống phân loại Bergey (2015) như tế bào hình que, gram âm hoặc dương, phản ứng dương tính với catalase và oxidase, tính di động và hình thành bào tử. Hầu hết các chủng phân lập đều có khả năng sinh enzyme ngoại bào (protease, amylase và cellulase) phân giải các cơ chất casein, tinh bột và CMC; chỉ 4 chủng có khả năng sinh hai loại enzyme vượt trội. Trong đó, chủng BC24.4 cho thấy hoạt tính protease và α-amylase cao hơn và khác biệt có ý nghĩa (P <0,05) so với các chủng còn lại. Kết quả giải trình tự 16S rRNA cho thấy chủng BC24.4 đạt mức tương đồng 99,3% với loài Bacillus subtilis và an toàn trên Artemia. Vì vậy, chủng BC24.4 có tiềm năng nghiên cứu để phát triển probiotic giúp thúc đẩy quá trình phân hủy vật chất hữu cơ để cải tạo môi trường ao nuôi, đặc biệt là ao nuôi Artemia.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm cung cấp dẫn liệu về thành phần loài, chỉ số đa dạng và cấu trúc quần xã sinh vật phù du, góp phần tạo cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại Khu Dự trữ thiên nhiên Động Châu - Khe Nước Trong. Mẫu vật được thu thập qua hai đợt khảo sát mùa mưa (11/2024) và mùa khô (06/2025) tại 10 thủy vực tiêu biểu. Kết quả nghiên cứu đã ghi nhận 72 loài thực vật phù du, thuộc 34 chi, 24 họ, 19 bộ, 4 lớp và 4 ngành. Ngành Heterokontophyta chiếm ưu thế (43%), số lượng loài dao động từ 64 loài (đợt 1) đến 70 loài (đợt 2). Mật độ đạt 5.627-86.625 tế bào/lít, trung bình 19.181 tế bào/lít. Chỉ số đa dạng Shannon-Wiener (H’) trung bình đạt 1,83 (1,55-2,20), phản ánh mức đa dạng tương đối thấp. Đối với động vật phù du, nghiên cứu ghi nhận 28 loài và nhóm loài, thuộc 9 bộ, 20 họ và 19 giống. Nhóm Copepoda chiếm tỷ lệ loài cao nhất (39%), và gần như không có sự thay đổi số loài và nhóm loài giữa hai đợt khảo sát. Mật độ dao động từ 240-580 cá thể/m3, trung bình 407 cá thể/m3. Chỉ số H’ trong khoảng 1,87-2,49, trung bình 2,26, thể hiện mức đa dạng trung bình.

Bài viết này tập trung vào việc đánh giá hiện trạng khai thác cá bông lau giống ở vùng cửa sông Tiền và sông Hậu. Số liệu được thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp 75 hộ khai thác cá bông lau giống bằng nghề lưới đáy và lưới te từ tháng 12/2024 đến tháng 4/2025. Kết quả nghiên cứu cho thấy ngư dân khai thác cá giống tập trung khoảng 4 tháng trong năm, từ tháng 9 đến tháng 12 dương lịch. Nghề lưới đáy khai thác khoảng 5.200 con/lưới/năm ở cửa sông Hậu và 8.700 con/lưới/năm ở cửa sông Tiền, trong khi nghề lưới te lần lượt là 27.800 con/tàu/năm và 27.500 con/tàu/năm. Nghề lưới te ở cửa sông Hậu có hiệu quả kinh tế cao hơn so với cửa sông Tiền, với tỷ suất lợi nhuận lần lượt là 0,54 lần và 0,17 lần. Đa số ngư dân đánh giá sản lượng cá bông lau giống bị suy giảm và số lượng hộ tham gia khai thác cũng biến động đáng kể theo khu vực khai thác. Một số giải pháp để quản lý và bảo vệ nguồn cá bông lau giống như tiếp tục nâng cao nhận thức của ngư dân về việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản, thúc đẩy và hỗ trợ điều kiện sinh kế cho ngư dân vùng cửa sông và tăng cường nghiên cứu và phát triển sản xuất giống cá bông lau.

Nghiên cứu này đánh giá thực trạng các nguồn vốn sinh kế và đề xuất giải pháp góp phần cải thiện sinh kế của hộ gia đình nuôi tôm dưới tán rừng ngập mặn thông qua phỏng vấn 92 hộ dân tại huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau. Kết quả khảo sát cho thấy, mô hình tôm - rừng mang lại hiệu quả kinh tế đáng kể và thân thiện với môi trường, được các hộ có kinh nghiệm nuôi lâu năm tận dụng hiệu quả các nguồn vốn tự nhiên và vật chất. Nguồn vốn xã hội khá tốt khi người dân được tiếp cận vốn vay và tham gia các tổ chức kinh tế xã hội địa phương như hợp tác xã, tổ hợp tác, hội phụ nữ. Đời sống của các hộ dân khá ổn định. Các phương tiện vật chất phục vụ sản xuất và đời sống được trang bị khá đầy đủ. Tổng thu nhập của hộ đạt 139,5 triệu đồng/năm/hộ, tương ứng với 35,8 triệu đồng/người/năm. Tuy nhiên, mức độ đa dạng sinh kế còn khá thấp gây áp lực lên nguồn vốn tự nhiên. Trên cơ sở đó, bài viết đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao sinh kế người dân bao gồm đầu tư giáo dục, đào tạo nghề, tập huấn kỹ thuật nuôi, đa dạng sinh kế và chính sách củng cố hợp tác xã.

Bào ngư chín lỗ (H. diversicolor) là loài nhuyễn thể có giá trị cao, phân bố rộng tại khu vực biển nhiệt đới và cận nhiệt đới, bao gồm Việt Nam. Trước thực trạng suy giảm nguồn giống tự nhiên, sản xuất giống nhân tạo đang được xem là giải pháp trọng tâm trong phát triển nguồn lợi và nghề nuôi bền vững. Bài báo này tổng quan các nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đặc điểm sinh sản và kỹ thuật sản xuất giống bào ngư, bao gồm: đặc điểm tuyến sinh dục, chu kỳ sinh sản, yếu tố môi trường ảnh hưởng, hành vi sinh sản và kỹ thuật sinh sản nhân tạo. Phân tích so sánh cho thấy các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc,… đã áp dụng các công nghệ sinh học phân tử và kỹ thuật sản xuất giống tiên tiến; trong khi tại Việt Nam vẫn còn khoảng cách lớn về năng lực nghiên cứu và trình độ công nghệ. Bài viết cũng chỉ ra một số khoảng trống nghiên cứu, đặc biệt là trong hiểu biết về nội tiết sinh sản, và “nút thắt” trong giai đoạn biến thái từ ấu trùng veliger sang spat. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất một số định hướng nghiên cứu ứng dụng nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất giống nhân tạo, hướng tới đảm bảo chủ động nguồn giống và phát triển bền vững nghề nuôi bào ngư tại Việt Nam.